صنایع دستی فارس-شیراز

صنایع دستی فارس - شیراز

بیوگرافی استان فارس:

استان فارس یکی از استان‌های جنوبی کشور ایران است. آب‌وهوای این استان در نقاط مختلف آن به سه گونه کوهستانی‌، معتدل و گرم تقسیم می‌شود.

این استان با مساحتی حدود ۱۲۲۶۰۸ کیلومترمربع چهارمین استان بزرگ کشور است و با جمعیتی برابر ۴۸۵۱۲۷۴ تن بر طبق آمارگیری سال ۱۳۹۵ چهارمین استان پرجمعیت ایران به شمار می‌رود.

بر اساس تقسیمات کشوری که در سال ۱۳۹۰ انجام شد این استان به ۲۹ شهرستان، ۱۰۰ شهر، ۸۳ بخش، ۲۰۴ دهستان تقسیم‌شده است.

مرکز این استان شهر شیراز است که بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۹۵ جمعیتی برابر ۱۸۶۹۰۰۱ نفر داشته که پرجمعیت‌ترین شهر این استان و پنجمین شهر پرجمعیت کشور به‌حساب می‌آید.

از دیگر شهرهای پرجمعیت این استان می‌توان به شهرهای مرودشت، جهرم، کازرون و فسا اشاره کرد.

امروزه به‌جز جمعیت فارس زبان اقوام مختلف مانند لرها، لارستانی‌ها، قشقایی‌ها, اعراب خمسه، با صدی‌ها ولک ها که هرکدام گویش و زبان‌های مختلف مثل فارسی، لری، لارستانی، قشقایی، سیوندی، دوانی، اردکانی، عربی، کهمره ای (بککی) سخن میگویند.

منابع اقتصادی مهم این استان بر پایه کشاورزی و دامداری و شهرک‌های مختلف صنعتی و پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌های مختلف است.

استان فارس با دارا بودن جاذبه‌های متعدد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و مذهبی یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است. همچنین تعدادی از مراکز مهم دانشگاهی نیز در این استان واقع‌شده است. از مراکز گردشگری فرهنگی، طبیعی، مذهبی، تاریخی، شیراز می‌توان به دروازه قران، آرامگاه حافظ، خانه زینت الملک، مسجد عقیق، آرامگاه سعدی، غار شاپور، مسجد نصیرالملک، طبیعت داراب، باغ ارم شیراز، مسجد وکیل، پاسارگاد و تخت جمشید اشاره کرد.

در این استان آرامگاه دو شاعر معروف سعدی و حافظ وجود دارد که سعدیه آرامگاه شاعر نویسنده توانای ایرانی شیخ مصلح الدین شیرازی (۶۰۶_۶۵۹ هجری) در باغ کهن‌سالی به مساحت ۸۰۰۰ متر در شیراز واقع‌شده است. این منطقه درگذشته به قریه سعدی مشهور بوده است و حافظیه آرامگاه عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم هجری و استاد بی‌بدیل غزل فارسی خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی واقع در شمال شهر شیراز است.

امروزه تولید انواعی از صنایع‌دستی در مناطق عشایری روستایی ونیز در شهرهای این استان رواج دارد. بیشترین صنعتگران دستی در گروه‌های بافته‌های قالی و گلیم و گبه قرار دارد. بعدازآن باید به خاتم و خاتم‌سازی و خاتم‌کاری اشاره کرد. بعدازآن معرق چوب, منبت‌کاری چوب، ریزه‌کاری، نقاشی روی چوب، سفال و سرامیک‌سازی، کاشی معرق، کاشی هفت‌رنگ، نقاشی روی سفال. از رشته‌های مطرح در استان فارس می‌توان به طراحی و نگارگری (نگارگری گل و مرغ سازی تذهیب و تشعیر) اشاره کرد.

رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم‌کاری پررونق در این استان است. درزمینهٔ فلزکاری و هنرهای مربوط به آن نیز استان فارس دارای سابقه طولانی است و آثار نقره‌کاری و قلم‌زنی روی نقره آن شاخص است.

سایر رشته‌های صنایع‌دستی این استان عبارت‌اند از: دوخت لباس‌های محلی، عروسک‌سازی،ف پیکرتراشی، نمدمالی، سارجی، رودوزی‌های سنتی، بافتنی‌ها، نقشه‌کشی فرش، گچ‌بری، سنگتراشی، ساخت گل‌های مصنوعی، آیینه‌کاری، چاقوسازی و ساخت زیورآلات هستند.

 گلیم:

در استان فارس بخش زیادی از تولید گلیم توسط زنان و دختران عشایر ساکن کوچ و قشقایی صورت می‌گیرد. در بافت گلیم از نقشه استفاده نمی‌شود و نقشه‌ها ترسیمی هستند و از گذشته به حال انتقال‌یافته و تغییرات جزئی درهمان چهارچوب آداب‌ورسوم موجود در منطقه است. البته در سال‌های اخیر باره یافتن گلیم‌بافی به مناطق شهری و روستایی استفاده از نقشه تا حدودی مرسوم شده است. برای رنگرزی نخ‌های پشمی که در گلیم استفاده می‌شود رنگ‌های طبیعی و یا شیمیایی مورداستفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین مرکز تولید گلیم در استان فارس منطقه فیروزآباد، ممسنی و داراب است.

‍ قالی:

هنر بافندگی فارس در رده اول هنری عشایری و در رده دوم هنری روستایی که وابسته به عشایر است.

عشایر قشقایی و ایل خمسه بیشترین اشتغال را در این رشته دارند و روستاییان که در مسیر این ایل‌ها زندگی می‌کنند نیز به کار تولید قالی و سایر دستباف‌ها می‌پردازند. فرش‌بافان این استان دستباف‌های خود را به‌عنوان تجارت نمی‌بافند بلکه برای خود تولید می‌کنند و چون دنبال نوسانات بازار نیستند طرح‌های آنان دارای رنگ‌آمیزی و طراوت خاصی است. این هنر به‌طور عمده به دست‌زنان صورت می‌گیرد. دار قالی ایل قشقایی مانند دیگر عشایر افقی است بیشتر دارهای قالی روستایی نیز افقی هستند و گاهی هم عمودی. علت استفاده عشایر از دار قالی افقی این است که بازندگی کوچ‌نشینی آن‌ها هماهنگ باشد تا راحت به‌موقع جابه‌جایی بر پشت چهارپایان قرار گیرد.

بیشتر قالیچه‌های ایلات خمسه کار تیره عرب و باصری است. قالی‌های این دو ایل دارای طرح‌های متنوع و فارسی باف است ک سراسر از پشم تهیه می‌شوند. فرش‌های قشقایی معمولاً به طریق ذهنی بافی می‌شود. این نقش‌های ذهنی بازآفرینی سنتی است که از نسل‌های قبل به امروزیان رسیده است. بافندگان ایلی همان نقش‌ها را تکرار می‌کنند بدون اینکه از نقش ای استفاده کنند. به همین دلیل هیچ‌گاه دو فرش کاملاً عین هم نیستند. بافندگان تازه‌کار از سرمشق‌هایی کمک می‌گیرند که (حور) نامیده می‌شوند.

قالی‌های استان فارس بیشترشان نرم و ظریف و نازک‌اند و تفاوت آن‌ها با سایر فرش‌ها نیز همین صفات است. گره در قالی‌های فارس هم به‌صورت متقارن (ترکی) و نامتقارن (فارسی) است. بافت قالی در بیشتر مناطق عشایری و روستایی استان فارس وجود دارد. قالی‌بافی در دیگر شهرها و روستاهای استان فارس ازجمله آباده و شیراز و فسا نیز متداول است.

گبه:

گبه نوعی گره بافته است با پرزهای بلند که حداقل یک سانتی‌متر و پودهای متعدد (۳ تا ۸ پود در هر ردیف) و معمولاً درشت باف است. این بافت در ایلات و عشایر معمولاً جنبه خودمصرفی دارند و در گبه‌ها قشقایی برخلاف گبه‌های سایر نواحی ایران که خودرنگ است بافنده از رنگ‌ها و نقش‌های متفاوتی استفاده می‌کند. از نقش‌های موردعلاقه لبه بافان ایل قشقایی نقش شیر است که علاوه بر اهمیت باستانی این نقش مظهر جوانمردی است وبی ارتباط باوجود شیر در منطقه کام فیروز و دشت ارژن فارس نیست. گبه‌های قشقایی تمام پشم هستند و تار آن‌ها نیز پشمی است.

جاجیم:

از بافتنی‌های عشایر قشقایی جاجیم است که برای پوشاندن رختخواب و اسباب داخل چادر استفاده می‌شود به همین دلیل به آن (پوشن) نیز میگویند.

معمولاً تاروپود آن‌ها هم‌رنگ است. نقش‌های جاجیم که برای تزیین استفاده می‌شوند عبارت‌اند از: نقش شطرنجی، نقش آیینه کگل، نقش کنگره، نقش موازی، نقش حوض، نقش مدخل، نقش لوزی و...

رنگرزی سنتی:

در شیراز و بعضی از شهرهای استان فارس کارگاه‌های رنگرزی با مواد ملونه طبیعی وجود دارند که در این کارگاه‌ها با استفاده از مواد رنگرزی مانند نیل، اسپرک، خوشک، روناس و... و استفاده از دندانه‌هایی مثل زاج سفید زاج سیاه و زاج سبز اقدام به رنگرزی خامه ابریشم می‌کنند.

خاتم‌سازی:

نام شیراز با خاتم همراه بوده و نام خاتم شیراز را به ذهن و خاطر می‌آورد. چراکه از دوره صفویه به این دلیل شهر شیراز به‌عنوان خواستگاه هنر خاتم‌سازی مهم‌ترین مرکز خاتم‌سازی ایران بوده و شاخص‌ترین خاتم‌سازان شیرازی مانند صنیع خاتمو گلریز خاتمی و... همواره سهم زیادی در تولید و عرضه آثار ممتاز خاتم وهم در تربیت نیروی انسانی و خاتم‌سازان امروزی داشته‌اند.

منبت‌کاری:

در این استان و به‌ویژه در شهر آباده منبت‌کاری شهرتی زیاد دارد و در این شهر فوق‌العاده‌ترین آثار منبت چوب عرضه می‌شوند.

ساخت و قلم‌زنی نقره:

شهر شیراز به‌واسطه آثار تهیه‌شده از نقره و قلم‌زنی‌های شاخص صورت گرفته بر روی نقره با طرح‌های زیبا از قدیم‌الایام دارای شهرت بوده است.

رند:

رند نوعی گلیم بسیار ریزبافت که به آن سوزنی هم گفته می‌شود. این بافته از کارهای زیبای عشایر قشقایی هست. این بافته مثل بقیه بافته‌های عشایری بر روی دار افقی بافته می‌شود و جنبه خودمصرفی دارد. به علت وقت‌گیر بودن این بافته در مناطق قشلاقی بافته می‌شود. رنگ این نوع بافته اکثراً تیره و روشن است و نقش‌های آن همان نقش‌هایی است که در قالی و گلیم استفاده می‌شود.

خوابگاه (مفرش):

عشایر قشقایی از مفرش برای جای دادن رخت خواب و البسه استفاده می‌کنند. مفرش از وسایل اصلی هر سیاه‌چادر و هر ایلی است. تار مفرش از نخ و پود آن پشمی است و رنگ آن اکثراً آبی و قرمز و سرمه‌ای است. در حقیقت رنگ به وجود آورنده نقش در مفرش است و نوع بافت در همه نقش‌ها یکسان است.

سایر صنایع‌دستی:

 گیوه‌بافی، گیوه‌دوزی، نمدمالی، کلاه مالی، رودوزی‌های سنتی، سفال و سرامیک و کاشی و برخی دیگر از صنایع‌دستی همانند آیینه‌کاری، گل‌سازی، ساختن زیورآلات و... نیز از صنایع‌دستی استان فارس هستند.